Thấy trên tờ lịch treo tường hôm nay, ‘Hoa thơm ai dễ bỏ rơi, người khôn ai nỡ nặng lời với ai‘.
Thử tìm hiểu thêm ở mạng lưới điểm toàn cầu, nhiều phiên bản liên quan lắm; chẳng hạn, thay ‘dễ’ bằng ‘nỡ’, ‘nặng lời làm chi’ chứ không phải ‘nặng lời với ai’; rồi thì là thể hiện hoàn toàn khác ‘Kim vàng ai nỡ uốn câu, người khôn ai nỡ nói nhau nặng lời’. Câu ca dao thượng dẫn cũng được giải thích cụ thể luôn: Một người con gái đẹp thì sao nỡ làm họ đau lòng hay bỏ rơi họ; người khôn khéo không bao giờ dùng lời lẽ xúc phạm người khác tổn thương mà họ chỉ dùng lời lẻ ngọt ngào ý nhị để cư xử thôi (sic). Có chỗ phân vai rõ ràng, nên ‘Kim vàng…’ thì trỏ người nói, còn hàm ý câu ca dao đang bàn là phần thưởng người nghe khôn ngoan được đón nhận.
‘Người khôn’ e là nỗi niềm khát khao, nên mới thành hình câu chữ thẳng tuột ‘Người khôn ăn nói nửa chừng, để cho kẻ dại vừa mừng vừa lo’, hoặc ‘Chim khôn kêu tiếng rảnh rang, người khôn ăn nói dịu dàng dễ nghe’.
Vậy là kỳ cùng, dù kín đáo hay phơi lộ, chí ít với sự ví von một bông hoa thơm, ‘người khôn’ được xác lập, định dạng thông qua vẻ đẹp hoặc mùi thơm của lời nói thì đến từ sự thực hành.
Tạm chưa xét tới khía cạnh văn bản, ở đây chủ yếu tò mò với đại từ phiếm chỉ ‘ai’. Và với câu ca dao trên cuốn lịch treo tường, ‘ai’ nhiều thế gợi nhắc lại cách nghĩ về ‘khôn ngoan’.
Điều chúng ta làm và chúng ta là ai thì xoắn bện với nhau. Sự ‘khôn ngoan’ thì trống rỗng, không đồng nghĩa là chẳng có gì; nó đích thực rằng mỗi một điều chúng ta gặp gỡ, bao gồm cả chính bản thân chúng ta, vượt qua khả năng chúng ta nắm bắt về nó. Gọi ‘trống rỗng’ (emptiness) vì không có chi khả dĩ giải thích nó. Thực tại tự thân trống rỗng vì chúng ta không thể khít khớp nó với tâm trí chúng ta.
Sự khôn ngoan đích thực vượt trên suy tư và tri giác; không gian trống rỗng vì vậy. Nên khôn ngoan không phải là điều gì đó chúng ta sở hữu và chúng ta dùng để đánh giá về những thứ khác. Khôn ngoan là sự tồn tại tự thân. Chúng ta nhận thức và tận dụng nó. Nhưng chúng ta không tạo ra nó. Một người khôn ngoan là kẻ hoà hợp với sự khôn ngoan đã tồn tại sẵn xung quanh. Chúng ta bảo vệ sự khôn ngoan này bằng cách để nó được là chính nó.
Một người có thể khôn ngoan lúc này và sau đó là kẻ ngốc nghếch. Khôn ngoan là thứ mong manh và trân quý phải được giữ gìn và duy trì; nó không tự động và cũng chẳng dễ dàng có được. Đấy là lý do cần học hỏi từ bất kỳ ai, bất luận vị thế của họ giữa đời, nếu người đó nói hay làm điều gì khôn ngoan. Chúng ta không nhất thiết tôn sùng ai đó đặc biệt. Chúng ta tôn sùng tự thân sự khôn ngoan.