Huấn luyện viên và nhà tham vấn/ tâm lý trị liệu: vài khác biệt cơ bản

Vài năm trở lại đây, hướng đạo đời sống và các huấn luyện viên (coaches) mở rộng vị thế trong các ngành nghề liên quan đến chức trách trợ giúp. Tuy thế, ranh giới giữa những gì là một huấn luyện và gì là một nhà tham vấn và trị liệu tâm lý (counselors/ therapists) vẫn thiếu vắng xác định nghiêm túc, từ cả phía khách hàng lẫn bên cung cấp dịch vụ. Tôi nghĩ tới việc chỉ ra vài khác biệt cơ bản giữa huấn luyện viên và nhà trị liệu tâm lý do nhận được đề nghị bình luận với các thông tin liên quan (1, 2).

Ngoài điểm khác biệt nền tảng thuộc giáo dục (bằng cấp, kéo theo đòi hỏi các tiêu chí đào tạo chuyên biệt, tính chuyên nghiệp và đạo đức hành nghề) thì có một vấn đề rất cốt lõi cả huấn luyện viên lẫn nhà tham vấn tâm lý dễ dàng tán đồng ngay: huấn luyện viên không ngụ ý điều trị các rối loạn tâm thần; ranh giới này thường đặt để rõ ràng trước phiên làm việc đầu tiên.

Với tỷ lệ không hề nhỏ dân số có thể sẽ được chẩn đoán mắc một dạng kiểu rối loạn tâm thần nào đó thì cơ hội một người phát triển trạng thái rối nhiễu còn lâu mới là điều vớ vẩn. Và khi một rối loạn nổi trội, điều cuối cùng thân chủ muốn thường là thay đổi người cung cấp dịch vụ. Một huấn luyện viên nghiêm túc có thể chuyển gửi thân chủ, song họ không phải là chuyên gia trong nhận diện và chẩn đoán rối loạn tâm thần do đó, vẫn tiềm tàng nguy cơ bỏ sót các dấu hiệu, triệu chứng… Thực tế, hiếm khi nghe thấy việc chuyển gửi thân chủ sang trị liệu tâm lý do đó, biết hay không, các huấn luyện viên đang làm việc với rối loạn tâm thần.

Đặt sang bên các sự kiện khách quan về huấn luyện viên và nhà tâm lý trị liệu, cả hai nhóm này có văn hóa và niềm tin khác hẳn nhau. Hơn thế, huấn luyện viên thường phân biệt họ với nhà tâm lý trị liệu về các vấn đề này, và điều ấy hết sức đúng đắn. Tuy vậy, một số điểm khác biệt thường nghe lại đặc trưng hóa sai lầm tiến trình trị liệu, và vì thế thật hoan hỉ để nói về nhà trị liệu tâm lý với tư cách một nhà trị liệu tâm lý.

Thường nghe rằng các nhà trị liệu tâm lý bảo thân chủ điều nên làm trong khi huấn luyện viên giúp thân chủ phát hiện những gì họ muốn thành tựu. Ngay cả khi huấn luyện viên tuyên bố đúng đắn họ đề cao các mục tiêu của thân chủ thì đấy là sự thật tương tự với nhà trị liệu tâm lý: được huấn luyện cách đặt để các mục tiêu với thân chủ; nhận ra rằng các mục tiêu do thân chủ chọn lựa là dạng mang tính động cơ nhất và vì thế, thuận ý họ.

Các huấn luyện viên gắng định vị bản thân như người biện hộ và bênh vực cho các thân chủ khao khát thành công rực rỡ còn các nhà trị liệu tâm lý nhắm vào các rối loạn và trục trặc liên quan sức khỏe tâm thần. Trong khi các nhà trị liệu tâm lý chắc chắn thành thạo để làm việc với người mắc rối nhiễu tâm lý theo cách thức mà huấn luyện viên không đáp ứng được thì nhà trị liệu tâm lý như một nguyên tắc, không hề hạn chế bản thân chỉ trong phạm vi điều trị rối loạn tâm thần; kỳ thực, nhiều thân chủ khao khát thành công rực rỡ sử dụng tham vấn/ trị liệu tâm lý như một nguồn dậm nhảy đặng vươn tới các mức độ hiệu năng lớn hơn và phát triển cảm xúc dồi dào.

Tiến trình trị liệu tâm lý đôi khi hay được đặc trưng hóa là thuộc dài hạn, đau đớn và nhắm vào quá khứ, đối lập với việc huấn luyện thường nhanh chóng và nhắm vào các thành tựu tích cực của tương lai. Có rất nhiều dạng thức trị liệu tâm lý đòi hỏi dài hạn và nhắm vào quá khứ mà rõ nhất là các cách tiếp cận tâm động (psychodynamic psychotherapy) truyền thống; dẫu vậy, các nhà trị liệu tâm lý đa phần không thực hành dạng thức trị liệu này và xu hướng trị liệu tâm lý tiến về các cách tiếp cận cho các thay đổi nhanh chóng trong các hành vi tiến bộ. Trị liệu ngắn hạn nhắm vào giải pháp (SFBT) thông dụng nhất thuộc các cách tiếp cận nhanh lẹ, hướng về phía trước vừa nêu.

Cả huấn luyện viên và trị liệu tâm lý đều là các nghề nghiệp tiến triển. Hy vọng ranh giới các vấn đề giữa trị liệu tâm lý và huấn luyện sẽ sớm được chuyển đối theo thời gian. Huấn luyện viên và nhà trị liệu tâm lý nợ chính thân chủ của mình sự xác định thật chính xác và đúng đắn cách tiếp cận và phạm vi thực hành.

Nhân đây, cũng cần biết rằng, với bất kỳ ai đang gặp phiền nhiễu ghê gớm và với ai đó tin rằng vấn đề trục trặc của họ có thể do nguyên nhân thuộc cơ thể, sinh lý thì khuyến cáo đơn giản quan trọng nhất là đến nhờ một bác sĩ tư vấn trước đã.

Mức độ hiểu biết y khoa và tâm thần học mà các nhà tham vấn/ trị liệu tâm lý có thể nắm giữ, tinh thông trong công việc thì khác biệt khá lớn giữa các cá nhân và giữa các quốc gia, và dĩ nhiên, ngay tại Việt Nam, vẫn có các nhà tham vấn hoặc trị liệu tâm lý hiểu biết ít ỏi kiến thức y khoa, tâm thần thậm chí, không hay biết chút gì.

Nên chi, một nhà trị liệu thuần thục sẽ khuyến cáo thân chủ tìm đến một vị bác si nếu anh/ chị ta nghi ngờ vấn đề rối nhiễu của thân chủ có thể do nguyên nhân thực thể, thậm chí, rất có khả năng ngay cả với các dự tính thiện lành, anh/ chị ta đã không phát hiện được các triệu chứng, nên lần nữa, nếu bạn nghi ngại bất kỳ trục trặc nào thì cách tốt nhất đảm bảo an toàn là sự lặp lại đáng giá: đến nhờ một bác sĩ tư vấn trước đã.

Nhờ một bác sĩ tư vấn cũng là bước đầu tiên quen thuộc của nhiều người khi tìm kiếm một nhà trị liệu tâm lý. Không ít cơ sở y tế liên kết, tổ hợp trong hệ thống các dạng thức dịch vụ tư vấn/ trị liệu tâm lý nọ kia. Tuy nhiên, thực tế cho thấy cũng sẽ ít hơn hoặc không có lựa chọn với các định hướng lý thuyết thuộc tham vấn/ trị liệu tâm lý có thể được tiếp cận dễ dàng thông qua mạng lưới tham chiếu thuộc ngành y tế…

… Câu cửa miệng hay nghe là “thực hành tạo nên sự hoàn hảo”; thậm chí, có thể đẩy lên thành ‘thực hành không tạo nên sự hoàn hảo, chỉ có thực hành hoàn hảo mới tạo nên sự hoàn hảo’. Song, những gì tạo nên sự hoàn hảo và làm thế nào để mình hoàn hảo việc thực hành thì đó là chủ đề để dành cho một bài viết khác.

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to Top