Đùa tếu dân gian khiếu kháo với tuyên bố, thông báo chính thống

Một dạng thức thường thấy của văn hóa dân gian đương đại liên quan với tuyên bố xã hội là vô vàn tập chuyện đèn cù đàm tiếu, đùa bỡn. Mới nhất là những câu chuyện tếu táo về V. Putin nhân sự kiện người ta vận động thay đổi Hiến pháp Nga để vị này được quyền ứng cử (rồi tại vị) tổng thống tiếp. Đấy là tập hợp các chuyện cười chia sẻ cùng một kiểu dạng (tỷ dụ, các chuyện cười ‘cốc cốc (mở cửa)’ hoặc một chủ đề (về các cô gái tóc vàng); vòng đèn cù thường phổ biến sau một thời gian, trước khi nó mất đi ý vị. Một số nhà nghiên cứu văn hóa dân gian tìm kiếm lối giải thích sự hợp trội, nổi lên các tập chuyện đèn cù đùa tếu tít mù thế như là cách phản ứng về các vấn nạn xã hội; tỷ dụ tính phổ biến của các chuyện cười về con voi trong những thập niên 1960s phản ánh thái độ công luận đối với phong trào các quyền dân sự, và tập chuyện trẻ chết yểu những năm 1970s là phản ứng với vấn đề phá thai và tránh thai.

Chiêu trò cười ít nhiều diễn giải các vấn đề phức tạp. Truyền thống lâu đời của các chuyện cười là thể hiện rồi củng cố thêm các định kiến chủng dân, tôn giáo, sắc tộc. Tương tự, nhiều tập chuyện cười nhắm tới định hướng tính dục hoặc giới; nhiều chuyện mô tả các nhóm đối tượng đích là lười biếng, ngu đần, bẩn thỉu, chung chạ bừa bãi, hoặc mang các phẩm tính quá đáng khác. Lặp đi lặp lại những chuyện đùa vậy có thể được xem như yêu sách với các loại người nọ kia; dĩ nhiên, khả thể là những ai kể chuyện luôn chối bỏ, cho rằng họ chỉ tếu táo thôi. Những kết nối giữa đùa bỡn và việc ra tuyên bố là đặc biệt rõ ràng với các chuyện đùa lấy cảm hứng từ các sự kiện bi thảm chưa quá xa xôi như chuyện tem phiếu (‘mặt như mất sổ gạo’), hoặc các cuộc tấn công khủng bố vào Trung tâm Thương Mại Thế Giới ngày 9.11.2001. Một phẩm chất quan trọng của loại chuyện đùa thời sự này là chúng ta biết thời gian chúng bắt đầu lan ra, tỷ dụ không thể có các chuyện đùa về tem phiếu trước 1976 là khoảng thời gian bắt đầu giai đoạn kinh tế bao cấp (trước Đổi Mới 1986)… Nghiên cứu các chuyện đùa thời sự rưa rứa vén lộ ý là các chuyện đùa lan rất nhanh chóng và rộng khắp thông qua đủ các kênh thông tin. Cả số chuyện kể lẫn số người nghe đều tăng vụt sau những ngày, tuần theo sự kiện gây cảm hứng; dĩ nhiên, sau một vài tuần người ta dừng kể khả năng vì họ thưởng thức đã rồi, vào lúc đó nghe qua, cũng có thể vì chủ đề cơ chừng hết hấp dẫn… Các chuyện đùa thường lan ra phù hợp nơi chốn, chuyện xấu xa địa phương dễ trở thành dịp đàm tiếu râm ran quanh chỗ đó; song những chuyện như thảm họa nổ lò phản ứng hạt nhân Chernobyl tuy không thành chủ đề ở Hoa Kỳ (dường như mức độ nguy hiểm xa về mặt địa lý) thì lại trở nên chủ đề chính yếu ở châu Âu… Câu hỏi là tại sao người ta kể chuyện đùa về các thảm họa? Dễ dàng khẳng định các sự kiện ấy đâu có chi vui vẻ, và các chuyện cười vậy thật không thích hợp. Các giải thích thường là do tâm lý: hoặc chuyện đùa là triệu chứng của xã hội ‘bệnh hoạn’, hoặc kể chuyện đùa để thanh lọc (cathartic) và giúp người ta dễ chịu khi tâm lý căng thẳng. Các nhà xã hội học thì bảo rằng, những chuyện đùa thời sự, giống những truyền thuyết đương đại, kể về các chủ đề của yêu sách hiện tại, đưa ra một cách gián tiếp để thể hiện thái độ của công chúng đối với các điều kiện xã hội nhiễu nhương. Truyện cười thường tiết lộ sự hoài nghi về sự dàn dựng truyền thông các sự kiện.

Đây là lúc tiện dịp nhắc tới Cô Vy mí Cô Nhung cùng Người Chơi Gôn Vĩ Đại- 21 các thứ nhỉ. Một lưu ý dạng thức khác của sự đùa bỡn dân gian: các bản sao chép chuyện đùa, tranh hoạt hình, bắt chước thư báo dán treo ở cơ quan và sở làm. Dạng ‘văn hóa dân gian văn phòng’ này khá dễ để in sao, chuyển phát, gửi email nhờ phần mềm máy tính, và điện thoại thông minh; giúp người ta tạo ra, chỉnh sửa, lưu trữ rồi phân tán, chia sẻ các hình ảnh và đồ hình thoải mái. Thông thường những mẩu văn hóa dân gian kiểu ấy cho thấy sự hoài nghi đáng kể về hoạt động của các bộ máy quan liêu và khả năng của các nhà lãnh đạo. Giống như truyền thuyết và chuyện đùa, sự hài hước văn phòng như vậy thường giải quyết vấn đề dân tộc, giai cấp, giới tính và các nền tảng quen thuộc khác của sự xung đột xã hội. Thực tế lan rộng phổ biến của chúng luôn có thể loại bỏ những phản đối bằng cách nhấn mạnh rằng những bài đăng này không bình luận nghiêm túc, rằng chúng chỉ là niềm vui be bé. Tuy nhiên, văn hóa dân gian xông xáo vẫn là một cách mà người bình thường có thể bày tỏ suy nghĩ của họ và phản ứng rõ ràng với những tuyên bố hơn. Thần tiên nên miễn bị dịch bệnh (COVID-19/ SARS-CoV-2) làm phiền, xin ngồi yên (!).

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to Top