Chủ đề ‘ranh giới’ trong trao đổi mang tính trị liệu tâm lý thường hay bị thân chủ lờ đi ở nét chính yếu nhất: các sắc thái tạo nên thành phần căn cốt cho một đời sống lành mạnh.
Vượt trên những ước ao, thảng hoặc người ta xác định (các) ranh giới như là điều ‘công bằng’ hoặc ‘đúng đắn’. Ngay cả khi các ranh giới tốt lành hòa hợp với những gì thuộc công chính và chắc thực về mặt đạo đức, mọi thứ được cho là công chính và chắc thực về mặt đạo đức ấy lại không tất yếu thành ra một ranh giới như ý được. Với nhiều kẻ khác, ranh giới là ‘điều tôi muốn’. Lần nữa, các ranh giới nào khiến mình đạt nhu cầu thì thường là ranh giới tốt lành, song có thể chúng ta đề cao giá trị của nguyên tắc vàng thì chưa chắc rằng người khác luôn tường tận cách chúng ta muốn được đối xử cũng như khó giả định tha nhân lưu giữ các mối quan tâm, lợi lạc tốt nhất của ta trong tâm trí họ.
Thi thoảng, một nữ thân chủ sẽ nói “cô ấy nên tôn trọng các ranh giới của tôi chứ”, như thể người kia phải có khả năng đọc tâm trí mình vậy. Khi các phi hành gia lần đầu tiên mạo hiểm bước vào không gian, họ cảm thấy ấn tượng bởi nhận ra rằng các ranh giới chính trị chằng chịt trở nên chẳng nghĩa lý gì nữa đối với quả đất. Cùng nghĩa, nhiều người mong đợi các ranh giới của họ được tự chứng thực cho dẫu kẻ khác cóc thèm lưu tâm hoặc tôn trọng chúng.
Không đơn giản hẳn là một sự thỏa thuận, rất nhiều lần người ta sẽ phát ngôn kiểu ‘Tôi muốn thiết lập ranh giới với Hùng’. Và điều này chỉ ra đâu là nghĩa mà người khác đòi hỏi các bản sao tương tự câu hỏi của họ, dạng ‘nên như nào thì mới công bằng?’, ‘liệu anh sẽ chấp nhận chuyện gì?’, hoặc ‘cô muốn chi?’. Tất cả các câu hỏi dễ thương này giúp người ta hiểu biết mối quan hệ, song khi chạm tới các ranh giới, rốt ráo đấy không phải là các câu hỏi đúng. Các ranh giới được xác định bởi các cá nhân cụ thể, bởi chính họ, vì bản thân họ.
Người giỏi giang về chuyện chiêu trò thường thách thức năng lực hoặc quyền lợi của chúng ta liên quan đến đặt để ranh giới, nhằm phục vụ các ước muốn riêng có của chính họ. Khi đối đãi với loại người ấy, hãy làm việc với các suy tư trong ta, về phần mình, đến mức thậm chí căn cơ tốt nhất. Các ranh giới của mình phải thỏa mãn quy điều đạo đức và hỗ trợ việc đáp ứng các nhu cầu của mình, chứ không nhất thiết của họ. Sự phân biệt này chính xác là điều mà một bậc thầy chiêu trò muốn mình lờ đi trong tranh cãi nảy lửa. Các ranh giới rất cần thay đổi khi hoàn cảnh đổi thay, song thường thì không hề chóng vánh hoặc phản ánh bản chất, thực tế.
Các ranh giới cần được xác định. ‘Thiết lập ranh giới’ là tiến trình trải qua nhiều giai đoạn, khởi từ việc đặt ranh giới cho bản thân chứ không phải cho đầu kia. Nhờ tôi thiết lập sớm sủa, các ranh giới tốt lành tạo nên khung tham chiếu cho đạo đức và tính công chính, đúng như tôi hiểu biết chúng. Các ranh giới cũng hỗ trợ mình đáp ứng được nhu cầu riêng tư. Những niềm tin và nhu cầu của mình khác biệt với người, cho nên chẳng hề chần chừ thiết lập một ranh giới không giống ranh giới của gia đình, bạn bè mình. Tuy nhiên, bất luận ranh giới lựa chọn, mình sẽ cần thông báo với người thích hợp trong đời.
Các ranh giới cần được công khai. Tương tự, bất kể ranh giới lựa chọn, mình sẽ cần công khai chúng với người thích hợp. Công khai các ranh giới thường đòi hỏi chí ít một sự dũng cảm nhất định. Mình đang đặt người có quan hệ lưu tâm những gì mình sẽ và không chịu đựng được. Thường các đòi hỏi này làm thay đổi hành vi mà thường họ không mấy ưa thích. Nhớ rằng, đây là một lời tuyên bố, không phải sự thỏa hiệp. Thật dễ thương để lắng nghe phản hồi song cũng cần dè chừng việc sẽ bị thuyết phục thu hồi quyết định mà mãi về sau, đến lượt mình mới kịp nhận ra nó đã bị vượt qua.
Các ranh giới là câu chuyện phòng thủ. Không phải vì mình xác lập, tuyên bố về nó mà ranh giới sẽ khiến những người khác tôn trọng nó. Giống như các ranh giới trong lĩnh vực chính trị đòi hỏi các tường rào, cổng ngõ, lính canh phòng ngự, các ranh giới cá nhân đòi hỏi việc lập kế hoạch chính xác điều phải tiến hành khi ai đó cố gắng xâm phạm ranh giới. Việc mô tả đảm bảo mình duy trì ranh giới. Thực tế, nếu thiết lập ranh giới rồi nhận ra ta không đủ khả năng củng cố nó theo ý riêng, mình sẽ cần suy nghĩ lại về tự thân ranh giới hoặc cách thức mình ước ao thực hiện để bảo vệ nó.
Căn cốt, các ranh giới chỉ tốt lành khi có các kỹ năng và việc giải quyết được xác lập, tuyên bố rồi bảo vệ chúng.
(còn tiếp)