Điều làm nên bản tính người của chúng ta

Rồi qua mùa mùa đắp đổi, đời người tựa sông lở bồi...
Rồi qua mùa mùa đắp đổi, đời người tựa sông lở bồi…

Sau quỷ tiết Halloween í ẹ của dân chúng khắp nơi, cái đọng lại riêng tôi gần đây là buổi nói chuyện tại Viện Goethe; sự kiện này khiến bản thân mong ngóng tương tự nỗi háo hức cả ngày hội thảo về an sinh xã hội do một học viện thuộc hệ thống trường Đảng tổ chức.

Theo thống kê- xác suất kiểu gì đó, hôm nay Việt Nam có công dân thứ 90 triệu. Thời điểm hợp lý để cầu mong bé gái ấy sẽ được thực hưởng đầy đủ các quyền con người như hiến chương Liên hiệp quốc quy định.

Nền kinh tế nước nhà thì xám xịt và mờ tối. Các bộ dính dáng sâu xa với vụ nhà ngoại cảm tìm mộ liệt sĩ (trực tuyến, làm cứ liệu tham khảo; quan điểm quân phiệt trong học thuật). Và câu chuyện “miếng nhục” (cập nhật) sẽ được chọn thêm nhằm gợi hứng cho những gì sắp chia sẻ ở đây.

Dư luận ít nhiều la ó, chửi rủa, ca thán và đồng thời tách biệt mình khỏi cộng đồng. Ai cũng bức xúc và cảm thấy thật tệ hại hay rằng phi lý quá… Vậy, điều gì làm nên bản tính người của chúng ta?

Hiện tại, nếu căn cứ trên kết quả nghiên cứu nắm biết thì thấy tri nhận bản thân qua gương soi (đặt để sự tự nhận thức) là khả năng học hỏi được; thậm chí trẻ nhỏ ở một giai đoạn phát triển đặc thù, việc biểu đạt điều này cũng khác biệt tùy thuộc vào mức độ thông minh, nền tảng văn hóa, và các điều kiện kiểm nghiệm. Phát hiện góp phần khẳng định rằng khả năng này dường như tồn tại trên chuỗi tiến hóa liên tục.

Và có nhiều chứng cứ (chẳng hạn, đây) thêm hiểu biết về nhận thức của khỉ dã nhân; chúng tri nhận không gian, định lượng, phân loại, tính nhân quả, và chú ý theo những cách phức tạp hơn nhiều so với chúng ta biết đến trước đây.

Vậy, câu hỏi vẫn còn đó: những gì khiến chúng ta khác biệt?

Theo nhà nghiên cứu Michael Tomasello thì cơ sở trả lời hoặc chí ít thành phần căn bản để giải quyết, có thể nằm ở năng lực hợp tác của chúng ta. Trong các thực nghiệm với các loài khỉ dã nhân và trẻ nhỏ, nhóm tiến hành đã phát hiện một số điểm khác biệt lý thú chỉ ra cách chúng ta liên kết nhau nhằm đạt được kết quả.

Các loài dã nhân, bao gồm cả chimpanzees và bonobos, hợp tác để đạt được thành tựu (thường là nhằm kiếm thức ăn). Trẻ em cũng làm điều tương tự; tuy thế, trẻ thực hiện theo các cách khác hẳn chẳng hạn, trẻ đổi hướng theo bối cảnh hợp tác trong khi các loài dã nhân thì không. Trẻ thích tìm tòi cách hết sức hợp tác, trong khi các loài dã nhân thì chỉ thích điều đó khi chúng có thể thôi. Trẻ hiểu nguyên tắc, vai trò của kẻ hợp tác, và có thể chơi đóng vai rất nhanh mà không cảm thấy quá khó khăn. Các loài dã nhân phải học lại vai mới nếu chúng chưa từng thấy trước đó, v.v…

Dĩ nhiên, những điểm khác biệt này có thể được quy cho số lượng các thứ này kia, song Tomasello tin rằng con người tiến hóa rất đặc thù khi mắc bận vào “dự tính kết nối” là điều mà các loài dã nhân không có được (đọc thêm). Trẻ sơ sinh sẽ chỉ một đối vật đủ để rồi người lớn nhìn vào đấy và kiến tạo nên sự chú ý mang tính chia sẻ; chúng cũng sẽ chỉ một đối vật với người lớn mà không làm ra bất kỳ đòi hỏi nào chứng tỏ muốn chơi đối vật đó: chúng chỉ muốn chia sẻ sự chú ý. Điều này được gọi là động lực mang tính thông tin, và nó dường như chỉ hiện hữu ở loài người.

Những hành động mang tinh thần hợp tác này “tạo nên nền tảng có ý chia sẻ sẵn nhằm truyền thông hợp tác”, và Tomasello tin rằng những sự thích nghi nhận thức khởi lên đối với sự kết nối cố ý này nằm ẩn duy nhất dưới các tiến trình nhân loại như nhận thức, truyền thông, văn hóa, và đạo đức.

Những sự thích ứng nhận thức này rốt cuộc đến từ đâu? Chúng khởi lên khi cạnh tranh thực phẩm tăng cao, khả năng là do một số loài dã nhân lớn rời khỏi cây để xuống đất; con người đáp ứng nhờ phát triển các năng lực hợp tác này đủ khiến họ có thể săn bắn rộng hơn và tiếp tục phát đạt.

… Đọc các tin tức trên báo chí điện tử quốc nội, tôi không khỏi hình dung một bối cảnh bao trùm hơn, chứ tuyệt lười biếng đặng đơn giản áp lia lịa mỗi cái lý thuyết tâm lý đám đông. Lần nữa ngẫm nghĩ về mức độ thông minh, nền tảng văn hóa, và các điều kiện kiểm nghiệm, chẳng quên liên tưởng đến thời đại kinh tế sức chú ý.

Gì thì gì, rõ ràng, khi sống trong trạng thái phục vụ cộng đồng của mình là ta cũng đang thuộc dạng một công dân tốt của hành tinh trái đất rất đáng trân quý.

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to Top