Dĩ nhiên, với riêng cá nhân tôi điều đó được ưu tiên liên tưởng ngay tới sức khỏe tâm trí và các rối loạn tâm thần.
Bởi biết bao định kiến, tư tưởng tỏ ra kỳ thị và lối phân biệt đối xử với những ai gặp sự cố đau lòng; dù thực tế chứng thực rằng tìm kiếm các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm trí không có nghĩa bạn bị điên khùng…
Có nhiều lý do lý giải tại sao các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm trí chưa được sử dụng đúng mức. Một trong những lý do căn bản là vết nhơ, điều sỉ nhục.
Như một cộng đồng xã hội chung đụng bấy lâu, chúng ta thường quen dùng thay thế cho nhau hai thuật ngữ “bệnh tâm thần” (“mental illness”) và “sức khỏe tâm trí” (“mental health”). Đây có thể là nguyên cớ khiến việc tiếp tục duy trì chúng tạo nên vết nhơ khủng khiếp và kéo dài thêm cảm nhận sỉ nhục khi người ta muốn tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm trí.
Theo Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ (CDC), bệnh tâm thần và sức khỏe tâm trí khác nhau hẳn. Bệnh tâm thần mang đặc trưng của những biến đổi trong ý nghĩ, tâm trạng, hoặc hành vi liên quan tới nỗi niềm đớn đau và thiếu hụt lúc vận hành; trong khi đó, sức khỏe tâm trí là hiện tình an lạc (well-being) chứng tỏ cá nhân thức nhận ra các năng lực bản thân và có thể đương đầu với những căng thẳng tinh thần (stress) ở đời sống hàng ngày.
Với các xã hội đã nhìn nhận được rằng việc tìm kiếm trị liệu là điều quan trọng (nên phân biệt rõ giữa sức khỏe tâm trí và các bệnh tâm thần) thì càng giảm thiểu quan điểm tiêu cực hướng tới các cá nhân ấy bao nhiêu lại cũng thường nỗ lực làm cho đối tượng cần được trợ giúp cảm thấy cởi mở hơn bấy nhiêu. Rốt ráo, chúng ta nên chăm lo cho sức khỏe tâm trí không kém gì so với sự đầu tư vào sức khỏe thể chất (physical health).
Còn vô số ý kiến khác khiến thiên hạ không quen dùng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm trí; chẳng hạn, lắm nghiên cứu xác nhận các biến như sắc tộc, thái độ, khả năng chi trả, và mức độ nâng cao sự kỳ thị hoặc ngăn cản việc tìm kiếm trị liệu (tỷ dụ, Broman; Turner & Liew).
Điều quan trọng cần nhấn mạnh là gánh nặng ghê gớm với sự khốn khổ về sức khỏe tâm trí. Chẳng hạn, bệnh tâm thần liên quan tới sự tăng lên các vấn đề thôi rồi của sức khỏe (tim mạch, béo phì) và lạm dụng chất. Ngoài ra, khi trẻ nhỏ không được điều trị các rối nhiễu tâm trí thì chúng sẽ dễ gặp trục trặc, đớn đau hơn về sau khi lớn lên; nghiên cứu cho thấy, hồi nhỏ không xử lý thì có nguy cơ tạo tác tự tử, lạm dụng chất, dấn thân vào các băng nhóm, bỏ học phổ thông nửa chừng, và các tâm bệnh người trưởng thành.
Do đó, càng khẩn thiết giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của sức khỏe tâm trí. Hàng trăm công trình nghiên cứu khẳng định, tâm lý trị liệu là phương thức hiệu quả trong trợ giúp con người tiến hành các thay đổi tích cực trong đời sống mà không cần nhờ tới thuốc men. Điều này làm nổi bật hơn về nỗi nhục, vết nhơ và định kiến xoay quanh việc tìm kiếm điều trị.
… Dưới đây là vài ba câu hỏi có thể tự đặt ra đặng xem xem các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm trí liệu có thích hợp với bản thân hoặc con em mình:
- Mình hoặc con em có trải nghiệm trục trặc, lo âu gây rắc rối, đổ vỡ trong đời sống thường nhật?
- Mình hoặc con cái có cảm thấy buồn bã hơn so với mọi khi?
- Mình đang cảm thấy đời sống đang nhấn chìm, áp đảo mình?
- Mình có gặp vấn đề cho việc chuyên tâm vào việc học hoặc công việc?
- Cảm xúc xảy đến có khiến mình muốn tự làm bản thân đau đớn hay gây tổn thương cho người khác?
- Mình hay thường xuyên trải qua những nỗi lo lắng, sợ hãi?
Nếu ý trả lời là “Vâng” với bất kỳ câu hỏi nào thì tâm lý trị liệu cơ chừng trợ giúp được đấy. Xin đừng e ngại khi tiếp cận hoặc trao đổi với giới chuyên môn. Và mong nhớ cho rằng, “sức khỏe của mình khởi đầu bởi sự lành mạnh tâm trí”.
Cũng nên biết rằng, nhiều thực nghiệm khẳng định (minh họa xuất sắc) khi tiếp xúc với một “bệnh nhân” hoặc một “bệnh nhân tiềm năng”, một số người hành nghề chăm sóc sức khỏe tâm trí cơ chừng chẳng dễ chẩn đoán đúng các rối loạn và nghiêng theo hướng biểu đạt âm thầm quan điểm riêng vốn phù hợp với trình độ đào tạo và sách vở tham khảo.
Lời cuối. Ưng ý nhất, bản thân tôi thích dùng thuật ngữ “rối loạn tâm thần” thay thế cho cụm từ “bệnh tâm thần” nghe hơi ghê ghê quá.