Cửa sổ hầu như luôn mở suốt đêm về sáng; ngày trời trở rét thế mà cũng chẳng thấy xốn xang hay bàng bạc gì. Chợt hiểu, thì ra, cảm xúc tiêu cực không phải thứ cần bị đẩy tới đỉnh điểm khiến buộc ta làm khổ mình hoặc gây hại với người khác mà đích thị, đó thường là bất kỳ trạng thái cảm xúc nào phá hoại sự cân bằng nội tại, quấy đảo tính vô tư và xô lệch tri giác của ta về thực tế.
Bắt đầu từ một nỗi nhớ… Trong ngôn ngữ Batu ở xứ Congo (châu Phi), từ ‘ilunga‘ chỉ một người đang sẵn lòng tha thứ vì bị lạm dụng lần đầu tiên, bao dung nó lần thứ hai song không bao giờ chấp nhận thêm lần thứ ba nữa.
Khi dành ba tiếng đồng hồ liền ngồi nghe một cậu chàng có hai con trai kể chuyện vợ chồng, gia đình mình, tôi nghĩ ilunga đã bắt chụp được tính chất phức tạp mờ xám trong các cuộc hôn nhân– không chỉ lạm dụng, lấp liếm mà còn cả trò ngoại tình, chẳng hạn.
Mình được khoan dung, bên trong phán đoán, rồi mình được tịnh tiến lấn dần sự khoan dung, và vì những biện luận này nọ khác nhau. Bụp phát, chạm giới hạn. (Ngôn ngữ lười biếng vốn hay mô tả trạng thái của những giới hạn và khoan dung này bằng cách dát thật mỏng sự phức tạp thành trắng và đen, hoặc mã nhị phân gọn ghẽ; ta trụ tiếp hoặc không, chịu đựng nó hoặc không– thế thôi…)
Dẫu gợi liên tưởng ‘sự bất quá tam‘ của tiếng Việt, nhưng cơ chừng ilunga hoàn trả, phục hồi trở lại cái thang đo mờ xám khá tinh tế. Ilunga cho nhiều người chúng ta chí ít có dịp nhận thấy chính mình trong các quan hệ, khi đang gắng sức yêu thương đối tác không hoàn hảo– kẻ đã và vẫn còn đối xử không phải với chúng ta, và người mà chính chúng ta cũng đang ứng đối sai trái với họ.